باور یعنی  ؛ یقین ، اعتقاد ، انتخاب کردن و برتری دادن .

اگر بگوییم سرنوشت هر انسانی را باورهایش می سازند در واقع حرف گزافی نزده ایم . باورهای هر انسان نشان دهنده شخصیت و مرام و معرفت و آگاهی آن می باشد . باورهای ما میتوانند زندگی ما را سرشار از عشق ، محبت و شور و آرامش سازند ، و یا برعکس زندگی ما را تبدیل به کویری سوزان و بی آب علف ، توام با رنج و نفرت و ناامیدی و آشفتگی کنند .

اما این باورها در انسان چگونه رخ میدهد و چه عواملی باعث میشود تا انسان باوری را برای خود انتخاب کند ؟

ابتداء قبل از هر چیز باید بدانیم که انسان ، اساساً یک موجود استدالال پسند است  ، در واقع مهمترین رکن برای انتخاب یک باور بستگی به استدلالها قانع کننده در آن باور میباشد یعنی انسان هر باوری را بر اساس ادله های عقلانی و منطقی خود میپذیرد ، مثلاً به این شعر توجه کنید که میگوید ؛

آنکه شیران را میکند روبه مزاج

احیتاج است احتیاج است احتیاج

در این شعر که بصورت ضرب المثل در جامعه ما رواج دارد و برای خیلی از ما بعنوان یک باور پذیرفته شده است . اول تزی را عنوان و سپس برای اثبات آن تز دلیل هم آورده شده و چون عقل انسان استدلال پسند است. بر اساس آگاهی وشناخت خود دلیل این عبارت را بعنوان یک برهان میپذیرد و لذا این گفته جزو باورهای شخص می شود . بنابراین با همین باور همیشه خود را بسان شیری میداند که بخاطر شرایط و احتیاجاتش عمل میکند . اگر متملقی میکند . . . . اگر حقی را ناحق میکند . . . . اگر پاچه خواری و یا دزدی میکند . . . .

همه اینها بر اساس باورش بدون اشکال است ، چون خود را شیری میداند که فقط بخاطر احتیاجاتش تن به روبه مزاجی داده است . بنا براین کارها واعمالش با معیارهای و باورهایش مغایرتی ندارد ، چون این باور را بر اساس استدلال عقل خود پذیرفته و لذا هرگز از آن دست بر نمیدارد . فقط در یکصورت انسان از باورهای خود دست بر میدارد ، آنهم زمانیست که یک باور جدید دیگر از راه برسد و با دلیل و منطق ، برهان های آن باور را منسوخ و باطل کند .

مثلاٌ در مقابل آن باور مضر قدیمی که میگفت ؛  این احتیاج است که شیر را وادار به روبه مزاجی میکند ، بگوید ؛ خیر امکان ندارد ، طبع و خصلت شیر ، حتی در بدترین حالتهای ، نیاز واحتیاج  تبدیل به روبه مزاجی گردد ، چنانچه خیلی از انسانها در بدترین شرایط احتیاج هرگز کرامت های انسانی خود را زیر پا نگذاشته اند ، بنابراین با دلیل یک باور مخرب را نقض کند  ، مثلاً این باور بهتر و منطقی تر است که میگوید ؛

آنکه شیر است کی شود روبه مزاج

گرچه باشد صد هزارها احتیاج

در واقع این شعر و گفته همه ظرفیت های خوب و ایده آل را برای انتخاب یک باور سالم دارا می باشد ، و لذا توانایی منسوخ کردن باور قبلی را دارد . چون اول تز را بیان کرده سپس با دلیل آنرا قوت بخشیده ، ضمن اینکه این باور همیشه برای انسان باعث غزت بنفس و باعث تعالی میشود و در آن کرامت های انسانی حفظ میشود .

کسی که چنین باوری پیدا میکند هرگز تملق و چاپلوسی و یا پاچه خواری نمی کند ، همواره میداند که شیری است که امکان ندارد در هیچ شرایطی تن به روبه مزاجی بدهد . از مهمترین عواملی که میتواند در مورد انتخاب باورهای سالم و متعالی به انسان کمک کند ، اول سلامت عقل و دوم سلامت نفس و سوم آگاهی و شناخت می باشد ، اصولاً هر چقدر سطح آگاهی  و شناخت ، شخص ارتقاء پیدا کند دریافتش نسبت به جذب باورها مناسب بهتر میشود .

باورهای ما ، بطور کلی به چهار گونه شکل میگیرند ؛

اول ، باورهای عقلی ؛

یعنی ، باوری که بر اساس مفاهیم انتزاعی و یا سوابق شواهدی که در اثر یکسری ادله های عقلانی که بنظر ما درست و منطقی می باشد و ما با استناد به آن دلایل نسبت به چیزی ، یا مفهومی یقین حاصل میکنیم  .  مثلاً ؛

در بیابان رد پای کسی را می بینیم ، هرچند کسی را نمی بینیم ، اما رد پای او نشان دهنده این است که کسی قبلاً بطور قطع از اینجا گذشته است ، بنابراین با وجود اینکه کسی را نمی بینیم اما متقاعد میشویم یعنی  ( باور ) میکنیم کسی اینجا بوده است .

هرچقدر شناخت و دانش ما بیشتر باشد میتواند پایه های ما را محکمتر و تعمق ما را نسبت به آن باور بیشتر کند ، مثلاً ؛

با اندازه گرفتن جای پای شخص ( مثلاً جای پایش 20 سانت است )  آنرا ضربدر عدد 8 میکنیم و یقین حاصل میکنیم که اندازه قد او ( 160= 20 × 8 )  یکصدو شصت سانتیمتر بوده است .

یکی از عوامل تاثیر گذار دیگر در محکم کردن ارکان اینگونه باورها ، تحقیق و بررسی است که میتواند شناخت ما را نسبت به آن باور بیشتر کند . مثلاٌ ؛

در رابطه با جای پاها تحقیق و کنکاش میکنیم ، وقتی جای پاها را تعقیب میکنیم ، متوجه میشویم تا حدودی مستقیم رفته ، سپس باز بجای اولش برگشته ، بعد کمی به راست رفته بعد باز برگشته و کمی به چپ رفته و ما با دیدن این شواهد متوجه و یقین حاصل میکنیم که این شخص به احتمال قوی در این بیابان گمشده بوده  .

بنابراین ، باورهای عقلی قوانین ومنطق خود را دارند ، هرچقدر شناخت و معرفت در ما بیشتر باشد می تواند یقین های ما را نسبت به آن باور بیشتر کند .

دوم ، باورهای شهودی ؛

یعنی اینکه ما بر اثر حضور و با دیدن یکسری مشاهدات عینی نسبت به رخداد ، چیزی یا عاملی یقین حاصل کنیم . در واقع یعنی تجربه چیزی یا اتفاقی که ما عیناٌ آنرا ملاحظه کرده ایم و در ذهن ما بصورت یک باور شهودی نقش بسته است ، مثلاً ؛

باور اینکه آتش سوزاننده است ، و یا دست زدن به سیم لخت برق خطر مرگ دارد ، و یا معتادی که با رفتن به جلسات انجمن معتادان گمنام از اعتیاد به مواد رها شده و در مسیر بهبودی قرار گرفته و . . .

بنا براین ، باوری که دارای دو ویژه گی فوق باشد میتواند باوری عمیق و کامل باشد ، باور کامل یعنی ؛

باور عقلی  +  باور عینی   = ===>  باور کامل

[ لذا وقتی در قدم دوم انجمن معتادان گمنام میگویند ؛ ما به این باور رسیدیم ، به این معنا می باشد که باور ما کامل است ، یعنی همه ظرفیت ها را دارا می باشد یعنی هم این باور شهودی است ( یعنی به چشم آنرا مشاهده میکنیم ) و هم این باور عقلانی و منطقی است . ]

سوم ؛ باورهای انتقالی ؛

یعنی ، وقتی ما به دنیا می آییم ، در ذهن خود تعریفی از خوب و یا بد نداریم ، مفاهیم خوب و یا مفاهیم بد در اثر تربیت خانواده و یا محیط رشد به ما منتقل و جزو باورهای ما میشوند ، بعضی از این باورها در طول  زندگی و با رشد ما تغییر میکنند ، اما بعضی از این باورها در ما تبدیل به ایمان مرضی میشوند و لذا هرگز تغییر نمیکنند ، حتی اگر خلاف آن ثابت شود .

مثلاً ؛ دوستی را می شناسم با اینکه تحصل کرده و روشنفکر می باشد ، هر وقت کسی عطسه میکند ،  نسبت به کاری که میخواهد انجام دهد صبر و تعلل میکند ، و یا دوست مارکسیست ، ماتریالیستی را میشناختم که بعد از اعمال جنسی باید حنماً غسل جنابت میکرد  و  بخاطر همین مسئله است که خیلی از روشنفکران و نو اندیشان دینی و یا مکتبی به علت اینکه باورهایشان تبدیل به ایمان مرضی  شده است سعی میکنند مفاهیم غیر معقول وغیرمنطقی را به گونه ایی که خواست خود و ایمان مرضی خود است مفاهیم سازی  و تعریف کنند .

و لذا در قرآن به همین منظور در آیات اولیه بقره به پیغمبر میگوید که وقتت را برای کسانی که گرفتار ایمان مرضی هستند تلف نکن و آنها مثل کسانی می مانند که چمشها و گوشهایشان بسته و قلب هایشن بیمار است .  در هر صورت منظورم این است که وقتی  باور ، اصطلاحاً به ایمان مرضی تبدیل شود ، دیگر تا آخر عمر در ما ماندگار میشود .

چهارم ، باورهای اکتسابی ؛

یعنی باوری که ما آنرا خود انتخاب میکنیم  ، که این  بستگی به قوه درک و آگاهی و بخصوص مذاق و طبع ما دارد . همانطوریکه میدانیم انسان موجودی است که همیشه و در همه زمینه ها منافعش را در نظر میگیرد ، یعنی وقتی ما باوری را میخواهیم برای خود انتخاب کنیم از دریچه منافع هایمان به آن نگاه میکنیم  ولذا شرایط ما در آن هنگام مهم است ، منظور از شرایط این است که ، آیا در شرایط سلامت عقل و نفس و بهبودی قرار داریم و یا نه برعکس در شرایط عدم سلامت عقل و نفس و در حالت بیماری قرار داریم ، بدیهیست اگر در شرایط بیماری باشیم بدنبال باورهای هستیم که برای بیماریمان جذابیت دارد و اگر در شرایط بهبودی باشیم بدنبال باوری هستیم که با مذاق و طبع بهبودی ما سازگار باشد .

اما نکته ای که در مورد باورها لازم است ذکر شود این است که هرانسانی در جیب ذهن خودش یک متر دارد که بر اساس این الگو باوری را میپذیرد ، در واقع منظور این است که معیار این متر در اشخاص متفاوت می باشد .بطور مثال ؛ همه میدانیم که یک متر استاندارد صد سانتیمتر است ، اما متر ذهنی بعضی های برای اندازه گیری باورها ممکن است با هم متغییر باشد ، مثلاً   ، بعضی ها ممکن است مترشان برای جذب باوری پنجاه سانتیمتر باشد و بعضی سی سانتیمتر باشد و حتی بعضی صدوپنجاه سانیتمتر باشد.

در واقع برای اینکه منظورمان را بهتر بیان کنیم  این است که ما برای انتخاب باورها بیشتر  <<  پروکروست >> هستیم و این اصطلاح  ،براساس یکی از اسطوره‌‌های یونانی   می باشد بنام  ” پروکروستس ” پسر پوسئیدون که در کنار جاده الئوسیس به آتن مسافرخانه‌ای داشت. او مسافران را به خانه خود دعوت میکرد و سپس به تختی می‌بست اگر قد آنها کوتاه‌تر از تخت بود ، آنقدر آن بیچاره را می‌کشید تا اندازه تخت شوند و اگر بلندتر از تخت بود دست و پایشان را می‌برید تا اندازه تخت شوند ، بنابراین ما هم هر کدام یکی یکدانه از این تختخوابها را در ذهن خود داریم و لذا با مواجه شدن با هر باوری ابتدا آنرا به روی تختخواب پروکروستس خود میخوابانیم .